Nigdy społeczność wsi i małych miast nie miała możliwości tak bezpośredniego decydowania o tym, na co przeznaczone zostaną środki z Unii Europejskiej. Może nie są to jeszcze znaczące środki w stosunku do wszystkich środków, które napłyną do naszego kraju z Unii w najbliższych latach, ale takich środków, oddanych tak bezpośrednio do dyspozycji mieszkańców wsi, jeszcze nie było.
Program Leader realizowany w Europie od 1991 roku, a w Polsce od 2004 roku jest częścią większego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich – PROW, określony jako tzw. Oś 4 – Leader w tym Programie. Od 2014 r. Leader jest jednym z działań, które realizowane będzie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, wspieranym ze środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) rozwój lokalny kierowany przez społeczność (RLKS).
Instrument RLKS (ang. Community-led local development – CLLD) oparty jest na metodzie LEADER stosowanej w perspektywie finansowej Unii Europejskiej (UE) 2007-2013 w ramach:
– II filara wspólnej polityki rolnej jako „podejście LEADER”, czyli obowiązkowa oś 4 Leader programów rozwoju obszarów wiejskich współfinansowanych z EFRROW oraz
– wspólnej polityki rybołówstwa jako „zrównoważony rozwój obszarów zależnych głównie od rybactwa”, w ramach osi priorytetowej 4 programów operacyjnych współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Rybackiego.
Zatem RLKS jest instrumentem, który w ramach perspektywy finansowej UE 2014-2020 umożliwia zastosowanie metody LEADER także w ramach polityki spójności w ramach wspólnej podstawy prawnej, czyli art. 32-35 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiającego przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dz. Urz. UE L 347 z 20.12.2013 r. str. 320).
RLKS zachowuje podstawowe założenia metody LEADER, to jest:
1) oddolność (szeroki udział społeczności lokalnej w tworzeniu i realizacji strategii),
2) terytorialność (lokalna strategia rozwoju przygotowana dla danego, spójnego obszaru),
3) zintegrowanie (łączenie różnych dziedzin gospodarki, współpraca różnych grup interesu),
4) partnerstwo (lokalna grupa działania jako lokalne partnerstwo, w którym uczestniczą różne podmioty z sektora publicznego, społecznego i gospodarczego),
5) innowacyjność (w skali lokalnej),
6) decentralizacja zarządzania i finansowania,
7) sieciowanie i współpraca (wymiana doświadczeń i rozpowszechnianie dobrych praktyk).
PROW jest jednym z kilku tzw. programów operacyjnych, które określają sposób wykorzystania środków unijnych w Polsce i dotyczy rozwoju obszarów wiejskich i małych miast. Ich mieszkańcy mogą korzystać także z innych programów operacyjnych.
PROW określa warunki na jakich różni Beneficjenci – osoby fizyczne, zarówno rolnicy, jak i domownicy gospodarstw rolnych, przedsiębiorcy oraz osoby prawne – gminy, organizacje pozarządowe, spółki, spółdzielnie itp., a także parafie mogą korzystać ze środków programu.
O większość środków z PROW, podobnie jak w innych programach operacyjnych, należy zabiegać, składając projekty, w odpowiednich, ponadlokalnych instytucjach wdrożeniowych – Urzędzie Marszałkowskim oraz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. W Programie Leader jest inaczej. Społeczność wiejska danego obszaru, określonego przez nią dobrowolnie, powołuje organizację – specjalne stowarzyszenie zwane Lokalną Grupą Działania – LGD. Ta organizacja opracowuje Lokalną Strategię Rozwoju – LSR. W tej Strategii LGD zawiera, jakie rodzaje projektów preferuje dla jej realizacji, określa sposób oceny projektów. Później po zatwierdzeniu Strategii przez Urząd Marszałkowski, zbiera projekty od Beneficjentów, dokonuje oceny ich zgodności ze Strategią, wybiera projekty do dofinansowania, ustala listy projektów wg określonych przez siebie w Strategii kryteriów oceny i przekazuje listy do odpowiednich instytucji wdrożeniowych, gdzie projekty, w kolejności podanej na listach, poddawane są tylko ocenie formalnej (w przypadku braków, Beneficjent wzywany jest do ich uzupełnienia), a następnie zawierane są umowy z Beneficjentami.
Na obszarze sześciu gmin: Biskupice, Gdów, Łapanów, Nowy Wiśnicz, Trzciana i Żegocina utworzona została 31 lipca 2008 r. Lokalna Grupa Działania o nazwie „Dolina Raby”.
W okresie od połowy 2009 do połowy 2015 roku LGD „Dolina Raby” dysponowała następującymi kwotami proporcjonalnymi do liczby mieszkańców obszaru LGD na koniec grudnia 2006 roku:
a) na realizację LSR (projektów Beneficjentów) – 6 439 624 zł tj. średnio 1 073 270,67 zł rocznie,
b) na projekty współpracy – 166 542 zł tj. średnio 27 757 zł rocznie,
c) na funkcjonowanie LGD (koszty biurowo-administracyjne i szkoleniowo-doradcze) – 1 609 906 zł tj. średnio 268 317,67 zł rocznie, przy czym na koszty biurowo-administracyjne do 15% wszystkich wydatków tj. przy założeniu pełnego wykorzystania dostępnych środków – 1 232 410,8 zł tj. średnio 205 401,8 zł rocznie.
Rola lokalnych grup działania w rozwoju obszarów wiejskich
W okresie od maja 2016 r. do końca 2023 r. LGD „Dolina Raby” dysponuje następującymi kwotami:
a) na realizację LSR (projekty Beneficjentów) – 6 650 000,00 zł
b) na współpracę ( tzw. projekty współpracy) – 332 500,00 zł
c) na koszty bieżące i aktywizację (funkcjonowanie biura, szkolenia, doradztwo, promocja) – 1 567 500,00 zł
